Якуб Зәнкиевнең балачагы Төмән өлкәсенең Тубыл районы, Хуҗайлан авылында уза. Булачак язучы Иркутскида туган. Бик иртә тормыш дәресләре кичерә. Сигез яшендә әнисен югалта.
Аның беренче укытучысын Габделәхәт абый дип атаганнар. Якуб абый өченче сыйныфны тәмамлагач, 1930-31 уку елында Хуҗайланга яңа укытучы Мөхәммәдулла Урамаев килә, ул өч еллык башлангыч мәктәпне дүрт еллык итеп үзгәртә, күрше авылга бармыйчан, Якуб абый һәм аның дуслары дүртенче сыйныфка укырга керә.
Яраткан укытучысының образы «Иртеш таңнары» һәм «Ялкыннан өтелгән мәхәббәт» романнарының төп геройлары прототибы була. Әдәби тәнкыйтьче, Төмән дәүләт университетының рус әдәбияты кафедрасы доценты Владимир Рогачев Якуб Зәнкиев әсәрләрен югары бәяли, аерым алганда, Зәнкиев – совет укытучысы образы аша Бөек Ватан сугышы фаҗигасен күрсәткән беренче һәм бердәнбер Россия язучысы, дип ассызыклый.
Язын Урамаевны математика һәм физика укытучысы итеп шәһәр мәктәбенә күчерәләр, ул иң яхшы укучысы Якуб белемен дәвам итсен өчен барысын да эшли. Танышлары аша аны мәктәпнең бишенче сыйныфына чакырып хат юллый. Кием-салымын азрак рәтләп, кирәк-яракны җыеп, Зәнки бабасы оныгын шәһәргә җибәрә. Якуб Камали улы укытучысының ышанычын аклый, Семакова урамында урнашкан мәктәптә белем алып, уку елын бик яхшы билгеләренә тәмамлый.
Мәктәптә уку зур тормышка старт мәйданчыгы була. Директор М.Урамаевның каллиграфик почеркы белән тутырылган җиденче сыйныфның тәмамлау турындагы аттестат Зәнкиевләр гаиләсендә кадерле ядкарь булып саклана. Яшь Якуб Зәнкиев өчен ул укытучы да, әти дә булган.
Якубның әтисе, тормыш иптәше вафат булганнан соң, улын Зәнки бабасы, абыйсы Сәлахетдин һәм аның хатыны Зиннәтбану тәрбиясендә калдырып Иркутскига эшкә китә. «7» сыйныфны тәмамлаганнан соң, яла ягып Сәлахетдин абыйны хөкем иттеләр, 10 елга лагерьга җибәрделәр. Мин хуҗа булып калдым. Уку мөмкинлеге юк иде – утын, печән әзерләү, йорт хайваннарын карау – минем эшләр. Район боерыгы белән, Мөхәммәтулла Урамаев тәкъдиме буенча 1934 елның январенда укытучы булып эшли башладым. Кадерле остазымның җиңел кулыннан 45 ел гомеремне укытучы һөнәренә багышладым», – дип яза Якуб Зәнкиев «Уразаев Урамаевмы» мәкаләсендә”.
45 ел халык мәгарифенә хезмәт итә
Якуб Зәнкиев 1940 елда Төмән укытучылар институтын тәмамлый, укуын Төмән шәһәренең 3 нче татар урта мәктәбендәге эше белән бергә алып бара.
1946 елның сентябрендә Якуб Камали улы Аслана урта мәктәбендә завуч була, ә 1947 елның августында директор урынын ала. Фронтовик җитәкче мәктәпнең хуҗалыгын торгызуга күп көч куя, коллектив белән оста идарә итә, сугыштан соңгы авыр елларда мәктәп бер генә көнгә дә эшен туктатмый. Педагогик кадрлар белән эшләүгә зур игътибар бирә.
1950 елда туган авылына Хуҗайланга китеп, 1977 елда пенсиягә чыкканчы шунда мәктәптә һәм Тубыл районосында җитәкче вазыйфаларда эшли.
Хуҗайлан чорын педагог тормышында иң бәхетле һәм нәтиҗәле дип танырга кирәк. Биредә ул педагогик осталыкның югары дәрәҗәсенә ирешә. Намуслы хезмәте һәм югары күрсәткечләре өчен Якуб Зәнкиевне 1957 елда «РСФСРның атказанган укытучысы» дигән югары һөнәри исем белән бүләклиләр. Бөек Ватан сугышы елларында сугышта да гади солдат түгел, ә офицер була, кыюлыклары һәм батырлыклары өчен күп орден-медальләр алуга ирешә.
«Яңарыш» – Якуб Зәнкиевнең педагогик трибунасы
Якуб абый 1977 елда пенсиягә чыга һәм «Иртеш таннары» романын әзерләүгә керешә. Төмән өлкәсендә, бөтен илдәге кебек үк, себер татарлары тормышында үзгәртеп корулар башланды. Югары уку йортларында татар бүлекләре, татар массакүләм мәгълүмат чаралары, шул исәптән «Яңарыш» газетасы ачылды. Якуб Зәнкиевнең абруйлы исеме «Яңарыш» өлкә татар газетасын төрле һөҗүмнәрдән һәм ябылу куркынычыннан саклап калырга ярдәм итте. 1990-2003 еллар дәвамында «Яңарыш»та Якуб аганың 300гә якын мәкаләсе басылып чыкты. Иң мөһим эшләр Азат Сәгыйтовның «Бирешмә, сакла газетаны!» дигән җыентыгына кертелде. Китап исеме ике күренекле татар мәдәнияте эшлеклесенең шигаре, чакыруы, рухи васыятьнамәсе булып калды.
«Яңарыш» Якуб Зәнкиев өчен үзенчәлекле педагогик трибунага әверелде. 14 еллык публицистик эшчәнлеген дә аның тормышында алтын чор дип атарга була, аның ярдәмендә аның тавышы һәм аның кешелеклелек, игелек, намуслылык, гаделлек идеяләре, нәселе алдындагы бурычлары меңләгән әбүнәчеләр һәм укучыларның йөрәгенә барып җитте.
Газета ярдәмендә дөнья себер татарларының данлыклы улын тагын да якыннанрак белә һәм аңа лаеклы хөрмәтен күрсәтә.
Язучы Зәнкиев – Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреаты
Төмән дәүләт университеты коллективы Якуб Камали улының данлыклы исеме белән горурлана. Ике данлыклы укучысы: математика укытучысы Якуб Зәнкиев һәм рус теле, әдәбияты укытучысы Хәбибулла Якин исемнәре бу югары уку йортының энциклопедик басмаларына язылганнар.
1993 елдан 2013 елга кадәр университетта татар теле һәм әдәбияты бүлеге эшләде. Университет төрле фәннәр буенча белгечләр әзерләнә торган югары уку йорты гына түгел, ул фәнни-тикшеренү һәм зур иҗтимагый эш алып бара. Бу елларда татар бүлеге эшчәнлеге нәтиҗәсендә без Төмән дәүләт университетының иң яхшы чыгарылыш сыйныф укучысы Якуб Зәнкиевны лаеклы рәвештә бүләкләү (ул укыган вакытта Төмән укытучылар институты иде) турындагы мәсьәләләрне хәл итәргә өлгердек. Башта аны – Тубыл районы, Загваздино авыл советының мактаулы гражданины, бераз соңрак Тубылның атказанган гражданины итеп сайладылар. Әмма күренекле татар язучысы өчен иң зур бүләк, һичшиксез, Тукай исемендәге премия. Һәм Татарстаннан читтә яшәүчеләргә алу мөмкин булмаган бу бүләкне университетның татар теле бүлеге Якуб Камали улында булдыру өчен бар тырышлыгын куйды. Безнең инициативаны ректор һәм депутат Геннадий Куцев бик теләп хуплады. Гыйльми совет бертавыштан югары исем алуга Якуб Зәнкиев кандидатурасын үз карары белән тәкъдим итте. Монда безнең яраткан «Яңарыш» газетасы редакторына һәм коллективына бу идеягә чын күңелдән ярдәм итүләре һәм татар халкы арасында Габдулла Тукай премиясен пропагандалавы өчен зур рәхмәт сүзләре әйтергә кирәк.
Күренекле якташыбыз 2003 елның 7 мартында вафат булды. Сүз уңаеннан шуны да әйтеп китәм, без Якуб абыйның ризалыгын алып калдык, безнең өчен бу иң зур казаныш.
Якуб Зәнкиевнең хатыны Рәшидә Шәрәфулла кызы да иҗади шәхес – шагыйрә. Аның татар телендә «Әбием дәресләре» дигән шигырьләр җыентыгы дөнья күрде. Алар барысы өчен дә игелекле балаларына рәхмәтле. Уллары: техник фәннәр кандидаты Марат һәм Нур – Россиянең Мактаулы нефтьчеләре, «Ватан алдындагы казанышлары өчен» ордены белән бүләкләнгәннәр, Рафаэль, Илнур, Әлфия – инженерлар, кызлары Алсу – Тубыл дәүләт социаль-педагогик академиясе галимәсе, педагогика фәннәре кандидаты, доцент, хезмәт ветераны. 2005 елның мартында аның туган Хужайлан (Епанчино) мәктәбенә Якуб Зәнкиев исеме бирелгән.
Якуб Камали улы үз укучыларында югары әхлаклылык, гражданлык позициясе, кешеләргә тугрылык һәм игелекле мөнәсәбәт тәрбияләде. Намуслы һәм вөҗданлы кеше иде ул, бер генә тапкыр булса да аралашырга туры килгән һәркемнең күңелендә изге эз калдырды. Якуб Камали улы истәлегенә тугры калып, аннан үрнәк алырбыз, аның принципларына һәм васыятьләренә ияреп яшәрбез.
Хәнисә АЛИШИНА, Төмән шәһәре