Татарстан Республикасы Язучылар берлеге

Айдар Әсгать

Әсгать Айдар (Әсгать Харис улы Айдаров) 1906 елның 6 июнендә элекке Самара губерна­сының Иске Сорочи дигән татар авылында мул­ла гаиләсендә туа. 1921 елга кадәр туган авылын­дагы мәдрәсәдә укый. Ачлык елны әти-әниләре белән Урта Азиягә китеп, берничә ел балалар йор­тында тәрбияләнә һәм шунда укуын дәвам иттерә. 1923 елда Уфа шәһәрендә совет-партия мәктәбен тәмамлагач, ике ел комсомолның кан­тон комитетында бүлек мөдире, аннары, яңадан Урта Азиягә китеп, Таш­кентта үзбәк телендә чыга торган «Кызыл Үзбәкстан» газетасы редакция­сендә әдәби хезмәткәр булып эшли. 1927 елда Казанга күчеп килә һәм 1929 елга кадәр әүвәл Татарстан тамаша оешмалары идарәсендә, аннары «Кызыл Татарстан» (хәзерге «Ватаным Татарстан») газетасы редакция­сендә эшли. 1929–1930 елларда Ә.Айдар – гаскәри хезмәттә, чик буе гас­кәрләрендә (кавалериядә) хезмәт итә. Хәрби хезмәт мөддәтен тутырып кайткач, берникадәр вакыт Мәскәүдә татарча чыга торган «Коммунист» газетасында әдәби хезмәткәр, аннары, 1932 елдан башлап, Казанда Татар­стан дәүләт нәшриятында мөхәррир һәм Татарстан радиокомитетында әдәби хезмәткәр вазифаларын башкара.
1935 елның августында Ә.Айдар шагыйрь Сирин һәм бер төркем нәшри­ят хезмәткәрләре (Г.Ризванов, И.Кули, И.Хәкимов) белән бергә кулга алына һәм, «совет хакимиятенә каршы пропаганда алып баруда» гаепләнеп, биш елга ирегеннән мәхрүм ителә. Тоткынлыктан ул Ватан сугышы башланыр алдыннан гына котылып кайта.
Сугышның башыннан ахырынача Әсгать Айдар хәрәкәттәге армиянең алгы сызыгында була, солдат-разведчик һәм гвардияче старшина сыйфа­тында бик күп канлы бәрелешләрдә катнаша, берничә тапкыр авыр ярала­на, сугышчан батырлыклары өчен Кызыл Йолдыз, III дәрәҗә Дан орден­нары һәм медальләре белән бүләкләнә. Каләм иясе буларак фронт газета­ларында актив языша, совет сугышчыларының фронттагы батырлыклары турында күп кенә очеркларын, сугыш язмаларын бастыра.
Сугыш беткәч, Ә.Айдар Казанга кайтып, бер-ике ел чамасы «Кызыл Татарстан» газетасында эшләп ала, аннары, янә кулга алыну афәтен сизеп булса кирәк, кабат Урта Азия якларына китеп бара һәм гомеренең соңгы көннәренә кадәр (ул 1959 елның 24 гыйнварында вафат була) шул тараф­ларда яши һәм төрле мәдәни-агарту оешмаларында эшләп гомер кичерә.
Әсгать Айдарның әдәби мирасы күләм ягыннан әллә ни зур түгел. Су­гышка кадәр аның тезмә әсәрләре тупланган ике җыентыгы («Әсгать Ай­дар шигырьләре», Казан, 1928; «Барабызлар турында», Мәскәү, 1929) һәм Кызыл Армия, чик сакчылары тормышы, Урта Азиядә басмачыларга (асылда мөстәкыйльлек өчен көрәшүчеләргә) каршы сугыш вакыйгаларын сурәтләгән «Ак каенлыкта» (1929), «Ташбай» (1932, 1935), «Соңгы сулыш­та» (1935) исемле повестьлары басылып чыга. Ике кисәктән торган һәм кат-кат нәшер ителеп килгән «Ташбай» повесте аеруча уңыш казанып, балалар арасында озак еллар буе яратып укылган китапларның берсенә әйләнә. Сугыштан соңгы чорда әдипнең күләмле тагын ике әсәре – фа­шизмга каршы көрәш вакыйгаларын җанландырып күрсәткән «Солдат хикәясе» (1946) һәм романтик рухтагы «Таулар легендасы» (1960) исемле повестьлары дөнья күрә. Соңгысы 1964 елда рус теленә дә тәрҗемә ителә.
Ә.Айдар – 1944 елдан СССР (Татарстан) Язучылар берлеге әгъзасы.


Язучылар