Татарстан Республикасы Язучылар берлеге

Афзал Гамил

Татарстан Республикасының халык шагыйре Гамил Афзал (Гамил Гыймазетдин улы Афзалов) 1921 елның 23 маенда Татарстанның Актаныш рай­оны Такталачык авылында тегермәнче гаиләсендә туа. Крәстиян хуҗалыкларын күмәкләштерү чо­рында аның әтисе, гаиләсен ияртеп, Магнитогорск шәһәренә төзелешкә күчеп китәргә мәҗбүр була. Туган авылы мәктәбендә беренче сыйныфны бетереп килгән кечкенә Гамил 1931 елда төзелештә эшләүче татар эшчеләренең балалары өчен ачылган барак-мәктәптә уку­ын дәвам иттерә, аннары Магнитогорск шәһәренең 35 нче номерлы җиде­еллык татар мәктәбендә укый. Мәктәптә укыган елларында әдәбият белән нык кызыксына, Г.Тукай, һ.Такташ шигырьләре тәэсирендә үзе дә каләм тибрәтә башлый. 1937 елда Баку шәһәрендә нәшер ителә торган «Баку эшчесе» газетасында аның «Магнитогорск» дигән беренче шигыре басы­лып чыга.
Шул ук елда Гамил Афзал Троицк шәһәрендәге татар педагогия тех­никумына укырга керә. Ләкин беренче курсны тәмамлагач, каты авырып китеп, укуын ташларга мәҗбүр була. Шактый озак вакыт хастаханәдә дәва­ланып ята, аннан терелеп чыккач, янәдән укырга керү мөмкинлеген тап­мыйча, эшкә урнашырга карар кыла. 1940–1949 елларда ул Магнитогорс-кидагы Металлургия комбинатының механика цехында кара эшче, сле­сарь, сцепщик-такелажчы, строгальщик булып эшли. Кыен-авыр еллар булуына карамастан, әдәби иҗат эшен дә онытмый: шигырьләр язуын дәвам иттерә, эшче яшьләрдән драма түгәрәге төзеп, шәһәр клубларында, җәйге эстрада сәхнәләрендә, мәдәният сарайларында спектакльләр, кон­цертлар куеп йөри, әдәбият-сәнгать кичәләре оештыра.
1949 елда, янә сәламәтлеге начараю сәбәпле, Г.Афзал заводтагы эшеннән китә, берничә ел тулай торакта комендант, «Большевик» дигән бер промартельдә тегү цехы мөдире булып эшли, аннары, аягын паралич сугып, тагы хастаханәгә эләгә. 1954 елның язында ул «II группа инвалид» дигән язу тотып хастаханәдән чыга. Гамил Афзал алдына үзенең киләчәк тормышын ничек кору турында четерекле мәсьәлә килеп баса. Озак уйла­нулардан соң ул, ниһаять, Башкортстан якларына – апасы белән җизнәсе янына кайтырга карар кыла.
Башкортстанның Калтасы районы Шәрип һәм Заболотский авылларын­да яшәгән еллар (1954–1964) Г.Афзалның физик һәм рухи яктан терелүе-ныгуы өчен дә, иҗатының яңача ачылып китүе өчен дә ифрат шифалы тәэсир ясый. Табигать кочагына сыенып утырган, саф һавалы, урманлы, сандугачлы авыл, аның көндәлек мәшәкатьләр белән көн күрүче, садә күңелле, җөмлә саен мәкаль-әйтем, тапкыр, образлы сүзләр кушып сөйли торган җор телле халкы шагыйрьнең рухи дөньясын бөтенләй яңа төсмер­ләр, шигъри иҗатының эчтәлеген тормышчан кеше типлары, көлкеле-сатирик сюжетлар белән баета. Шушы бәрәкәтле мохиттә шагыйрь, үз сүзлә­ре белән әйткәндә, «төннәр буе кич утырып, чумып-йөзеп» шигырь язарга тотына. А.Шамов, С.Хәким кебек өлкән язучылар үзләренең хатлар аша юллаган киңәшләре белән яшь шагыйрьгә даими ярдәм итеп торалар. Озак­ламый Г.Афзалның балаларга атап язган бер шәлкем шигырьләре респуб­лика конкурсында бүләккә лаек була, ә 1957 елда балалар өчен «Кар сула­ры» һәм 1958 елда зурлар өчен «Вөҗдан сүзе» исемле беренче ике китабы басылып чыга. Халыкчан юмор белән сугарылган, эчтәлеге белән гаҗәеп заманча һәм үзенчәлекле яңгыраган бу шигырьләр укучылар һәм әдәби җәмәгатьчелек тарафыннан татар поэзиясендә бер яңалык булып кабул ителә. Шуннан соң шагыйрьнең бер-бер артлы шигырь җыентыклары ба­сыла башлый, ул тиз арада халык арасында зур популярлык казанып өлгерә.
Илленче-алтмышынчы елларда Г.Афзал башлыча юмор-сатира жан­рында активрак эшли, җитмешенче еллардан башлап исә аның иҗатында фәлсәфи лирика өстенлек ала башлый. Шулай ук ул юмористик һәм сати­рик рухта язылган хикәяләре белән дә таныла.
1965 елдан Г.Афзал Әлмәт шәһәрендә яши башлый.
1957–2000 еллар арасында Г.Афзалның өч дистәдән артык китабы дөнья күрә. 1977 елда «Айлы кичләр» шигъри җыентыгы һәм «Борылам да ка­рыйм… » циклына кергән шигырьләре өчен ул Татарстан Республикасы­ның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясенә лаек була. Татар әдәбиятын үстерү өлкәсендәге хезмәт уңышлары өчен «Почет Билгесе» ордены белән (1981) бүләкләнә, 1992 елда исә Татарстан Президенты М.Ш.Шәймиев Указы белән аңа «Татарстан Республикасының халык шагыйре» дигән шәрәфле исем бирелә. Ул шулай ук Әлмәт Язучылар оешмасының Р.Төхфәтуллин исемендәге һәм Чаллыдагы «Аргамак» журналының С.Сөләйманова исемендәге әдәби бүләкләр лауреаты, 1985 елдан Татар­станның атказанган мәдәният хезмәткәре.
Гамил Афзал 2003 елның 20 августында Әлмәт шәһәрендә вафат була.
Г.Афзал – 1958 елдан СССР (Татарстан) Язучылар берлеге әгъзасы.


Язучылар