Әдәбият галиме, тәнкыйтьче, тюрколог-ориенталист, педагог, дәреслекләр, уку-укыту әсбаблары авторы, җәмәгать эшлеклесе Хатыйп Йосыф угылы Миңнегулов 1939 елның 12 маенда Татарстанның хәзерге Зәй (элеккеге Сарман, Әлмәт) районы Апач (рәсми атамасы ― Сармаш по Ирне) авылында колхозчы гаиләсендә дөньяга килә. Нәселенең бер тармагы руханилар, морзалар катламына барып тоташа. Әтисе Йосыф (1909―1944) фронтта һәлак була. Дүрт бала әнисе Гыйнелхәят (1912―1999) тәрбиясендә үсә.
Хатыйп башлангыч белемне туган авылында, җидееллыкны күршедәге Пидәр (Федоровка) мәктәбендә ала. Бер ел колхозда эшли. 1954―1957 елларда үзләреннән 25 чакрым ераклыктагы Сарман районы Иске Кәшер урта мәктәбендә укый. Аннан ике еллап вакыт әүвәл Таҗикстанның Ленинабад (Хөҗәнд) өлкәсендә заводта, мамык җыюда, алга таба туган авылында колхозчы, клуб мөдире булып эшли. 1959―1964 елларда ― Казан дәүләт университетының тарих-филология факультетындагы татар теле һәм әдәбияты бүлеге студенты. IV курста, читтән торып укуга күчеп, 1962―1963 уку елында Пенза өлкәсе Белинский районы Качкару (Кутеевка) авылында балалар укыта. Университетны төгәлләгәч, Мәскәүдә аспирантурада уку тәкъдименнән баш тартып, Сарман районына үзе теләп эшкә китә. Биредә ике ел Чукмарлы мәктәбендә директор, колхозның партоешма секретаре, аннан ел ярым КПССның район комитетында партия мәгарифе мөдире вазыйфаларын башкара. Шушы елларда ул Сарман төбәгеннән чыккан, аннан Карагандада физмат буенча югары белем алган Рәмзиягә өйләнә. Ике баласы да Сарманда туган. Кызы Гөлназ ― бераздан СССРның спорт мастеры, спорт гимнастикасы буенча Казан, Татарстан, Ленинград чемпионы, Россия җыелма командасы әгъзасы; балерина.
Х. Миңнегулов 1967 елның ноябреннән ― Казан дәүләт университетының татар әдәбияты кафедрасы укытучысы (ассистент, доцент, профессор). 1972 елда XIV гасыр төрки-татар шагыйре Сәйф Сараи иҗаты буенча кандидатлык, 1991 елда татар сүз сәнгатенең Шәрык классик әдәбияты белән багланышларын тикшергән хезмәтләре нигезендә докторлык диссертацияләрен яклый. 1984―1989 елларда ― филология факультетында декан урынбасары. Берничә мәртәбә вакытлыча кафедра мөдире, декан вазыйфаларын башкара. 1999―2009 елларда ― татар әдәбияты кафедрасы мөдире. 2022 елдан ― Казан университетының профессор-консультанты.
* * *
Хатыйп Миңнегулов, башка бик күп каләм әһелләре кебек, яшьтән үк әдәбият белән кызыксына, шигырьләр, нәсер-парчалар, мәкаләләр яза. Студент елларында яшь тәнкыйтьче буларак таныла. Әдәбият фәне белән ул университетка эшкә күчкәч ныклап шөгыльләнә башлый.
Миңнегулов, нигездә, Урта гасыр һәм XIX йөз татар әдәбиятын, аның Шәрык (гарәп, фарсы, төрки) классикасы белән тарихи багланышларын өйрәнә. Галимнең шулай ук XIX йөз ― ХХ гасыр татар әдәбияты, чит илләрдәге татар сүз сәнгате, әдәбиятны укыту методикасы, әдәбият теориясе, текстология, халык һәм дин тарихы, мәдәният һәм мәгариф проблемаларына багышланган мөһим хезмәтләре дә бар. Ул бигрәк тә Йосыф Баласагуни, Котб, Сәйф Сараи, Мөхәммәдъяр, Мәүла Колый, Таҗеддин Ялчыгол, Шәмседдин Зәки, Салихҗан Кукляшев, Ризаэддин Фәхреддин, Заһир Бигиев, Фатих Халиди, Габдулла Тукай, Дәрдемәнд, Шәехзадә Бабич, соңгырак чор әдәбиятыннан Рәдиф Гаташ, Әдхәт Синутыл, Әхмәд Рәшит, Марат Әмирханов кебек авторларның иҗатларын, шулай ук «Кәлилә вә Димнә», «Тутыйнамә». «Мең дә бер кичә», «Мең дә бер көн», «Мең дә бер сәхәр» шикелле борынгы әдәби ядкарьләрне өйрәнүгә, хикәят, кысалы кыйсса, касыйдә, мәдхия-мәрсия, газәл, робагый һ. б. классик жанрларны гыйльми яктыртуга үзеннән зур өлеш кертә. Ул төрки-татар әдәбиятын антик Греция, Рим сүз сәнгате, урыс язма истәлекләре белән мөнәсәбәттә тикшерү юнәлешендә дә нәтиҗәле генә гамәлләр кылды. Гаяз Исхакый турында берничә китап, күпсанлы мәкаләләр бастырды. Галим шулай ук татарның мөһаҗир әдипләре Хөсәен Габдүш, Сания Гыйффәт, Хәсән Хәмидулла, Исфәндияр Ишгай, Әхмәд Ләбиб Каран, Шиһаб Нигъмәти. Әхмәд Гәрәй, Гәүһәр Туганай, Минһаҗ Исмәгыйли… хакындагы язмалары, чит илләрдә нәшер ителгән татарча гәҗит-журналлар турындагы хезмәтләре, шулай ук әдәбиятчы галимнәр хакындагы мәкаләләре, иҗат портретлары белән дә киң җәмәгатьчелеккә таныла.
Миңнегулов — татар, урыс, төрек, инглиз, төрекмән, казах, таҗик, япон һәм кайбер башка телләрдә дөнья күргән 1800 дән артык (якынча 1750 басма табак) хезмәт авторы. Шуларның 75 е китап (25 е монография) рәвешендә. Арада кабат нәшер ителгәннәре, күмәк басмалар да бар. Галим мәктәп укучылары, урта махсус уку йортлары, институт-университет студентлары өчен чыгарылган күпләгән дәреслек-әсбаблар, программалар авторы да. Ул утыз томлы төрки дөньясы әдәбиятлары тарихын, антологиясен, энциклопедиясен төзүдә (бу китаплар Анкарада төрек телендә нәшер ителде) автор һәм татар әдәбиятчылары төркеменең җитәкчесе буларак катнашты. Аның тарафыннан әзерләнгән Сәйф Сараи, Котб, Таҗеддин Ялчыгол («Рисаләи Газизә» китабы), Шәмседдин Зәки, Гаяз Исхакый һәм кайбер башка әдипләрнең әсәрләре, шулай ук мөһаҗирлектәге каләм әһелләренең күп кенә язмалары текстологик яктан әзерләнеп, тиешле шәрех-аңлатмалар белән киң катлам укучыларга җиткерелде. Ул ― татар, казах, төрек, урыс телләрендә дөнья күргән дистәләгән энциклопедия-белешмәлекләрдә басылган күпләгән язмаларның авторы, “Тукай энциклопедиясе”ндә генә дә аның 140 мәкаләсе бар.
Миңнегулов Мәскәү, Хельсинки, Истанбул, Анкара, Ташкент, Төркестан, Астана, Костанай, Төмән, Самара, Пекин, Петербург, Семей, Дүшәнбе, Алма-Ата һәм кайбер башка шәһәрләрдә лекцияләр укый, конференция, конгресс- симпозиумнарда доклад-чыгышлар ясый. Ул — күп кенә гыйльми, методик хезмәтләрнең фәнни редакторы, рецензенты. Аның җитәкчелегендә ике дистәдән артык фән кандидаты һәм докторы әзерләнгән. Алар арасында чит ил галимнәре дә бар. Галим берничә дистә кандидатлык һәм докторлык диссертациясенең рәсми оппоненты.
X.Миңнегулов үзенең күпкырлы гыйльми, педагогик эшчәнлеген элек-электән күп төрле җәмәгать эшләре белән үреп бара. Ул Казан университетында һәм Татарстан укытучыларының белемен камилләштерү Институтында гыйльми совет әгъзасы, докторлык диссертацияләре яклау советының гыйльми секретаре (10 ел буенча), рәис урынбасары, Россия югары белем министрлыгы каршындагы «Россия халыклары телләрен һәм әдәбиятларын Федерация вузларында укыту секциясе»нең рәисе, «Казан утлары», «Билге» (Анкара), «Түркология» (Төркестан), “Мирас”, “Безнең мирас” журналларының редколлегия, «Татар энциклопедиясе»нең баш гыйльми-редакцион коллегиясе әгъзасы, Тукайгача чор татар әдәбияты тарихының баш мөхәррире, Татарстан Язучылар берлеге идарәсе, кабул итү коллегиясе әгъзасы, Тукай җәмгыяте президенты, Бөтендөнья тюркологлары ассоциациясенең президиумы әгъзасы; факультетның партбюро секретаре, студентлар төркеменең күпьеллык җитәкчесе (кураторы) һ.б. Ул берничә мәртәбә Бөтендөнья татар Конгрессы корылтайларында делегат буларак та катнашты
Миңнегулов ― филология фәннәре докторы (1991), профессор (1993), Россия Гуманитар фәннәр академиясенең хакыйкый әгъзасы (академигы) (1996), Татарстанның һәм Россиянең атказанган фән эшлеклесе (1993, 2005), «Фән һәм техника өлкәсендә Татарстан Республикасының Дәүләт бүләге» лауреаты («Татарская литература и Восточная классика…» дигән монографиясе өчен, 1995), «Халыкара ел кешесе» (Англия, Кембридж. 1998), Татарстан Язучылар Берлеге әгъзасы (1996), “Казан университетының атказанган профессоры” (2009), Кол Гали (1998), Гаяз Исхакый (2005). Җәмал Вәлиди (2014), Сөббух Рәфыйков (2015), Һади Атласи (2017) һәм Татарстан Фәннәр Академиясенең Ш. Мәрҗани исемендәге премияләр лауреаты, “Казах-төрек Халыкара университетының «Шәрәфле профессоры” (Төркестан, 2004). Х. Миңнегулов шулай ук башка бик күп төрле бүләкләр иясе: “Фидакарь хезмәт өчен”, “Казанның 1000 еллыгы”, “Мәхтүмколый исемендәге (TURKSOY), Мәгариф һәм мәдәният министрлыкларының “За заслуги в образовании” (2003), “За достижения в культуре” (2019), Бөтендөнья татар Конгрессының “Татар милләтенә күрсәткән олы хезмәтләре өчен” (2019), Татарстан Фәннәр Академиясенең “За достижения в науке” (2019) медальләре бар. Татарстан җитәкчелегенең, төрле оешмаларның күпләгән мактау грамоталарына ия. Казан университетында уздырылган фәнни эшләр конкурсында ике мәртәбә (1983, 1993) җиңүче булды. 1994―1996 елларда Россия Фәннәр Академиясе стипендиаты. Х. Миңнегуловның “Восточная классика и татарская литература…” исемле дәреслек-әсбабы (К., 2014) VII Бөтенроссия конкурсында (“Университетская книга-2015”) җиңүче. Галим-укытучы “Лучший преподаватель-воспитатель КГУ-2009) дип тә танылды. Аның хакында төрле телләрдә һәм басмаларда 600 гә якын язма, шул исәптән 10 китап бар.
Төп басма китаплары
Сәйф Сараиның тормышы һәм ижаты: уку-укыту әсбабы. — Казан: Казан ун-ты нәшр., 1972. — 506. — 250 д.
Котб иҗаты: монография. — Казан: Казан ун-ты нәшр., 1976. — 79 б. — 500 д.
Сәйф Сараи: монография. — Казан: Казан ун-ты нәшр., 1976. — 190 б. — 850 д.
ХIХ йөз татар әдәбияты ядкярләре: монография / соавт. Ш. Садретдинов. —Казан: Казан ун-ты нәшр., 1982. — 143 б. — 660 д.
XIХ йөз татар хрестоматияләре: монография / соавт. Ш. Садретдинов. — Казан ун-ты нәшр.. 1982. — 135 б. — 700 д.
Әдәбияттан диплом эшләре: уку-укыту әсбабы. — Казан: Казан ун-ты нәшр., 1985. — 84 б. — 500 д.
Шәрык һәм татар әдәбиятында кысалы кыйссалар: монография — Казан:Казан ун-ты нәшр., 1988. — 198 б. — 1000 д.
Туган тел китабы: 5 нче сыйныф өчен дәреслек / соавт Б. Мифтахов, Н. Садриев. — Казан: Татар. кит. нәшр.. 1992. — 208 б. — 35000 д.
Әдәбият: урта мәктәп һәм гимназияләрнең 9 нчы сыйныфы, урта махсус уку йортлары, педагогия училищелары, лицейлар өчен дәреслек (Борынгы һәм Урта гасыр, XIX йөз татар әдәбияты) / соавт. Ш. Садретдинов. — Казан: Мәгариф, 1994. — 336 б. — 30000 д.
Әдәбият: урта мәктәп һәм гимназияләрнең 9 нчы сыйныфы, урта махсус уку йортлары, педагогия училищелары, лицейлар өчен дәреслек (Борынгы һәм Урта гасыр, XIX татар әдәбияты) / соавт. Ш. Садретдинов. — Тул. 3 басма. — Казан: Мәгариф, 2005. — 407 б. — 16300 д. Янә берничә мәртәбә нәшер ителде.
Татар әдәбияты: рус мәктәпләренең 10 нчы сыйныфларында укучы татар балалары өчен дәресдек-хрестоматия (Урта гасыр, XIX йөз, XX гасыр башы) / соавт. Н. Гыймадиева. — Казан: Мәгариф, 1996. — 319 б. — 38100 д. Янә берничә басмасы бар.
Татар әдәбияты: рус мәктәпләренең 10 нчы сыйныфларында укучы татар балалары өчен дәреслек-хрестоматия (Урта гасыр, XIX йөз, XX гасыр башы) / соавт. Н.Гыймадиева. — Тул. 3 басма. — Казан: Мәгариф, 2006. — 383 б. — 21000 д. Янә берничә басмасы бар.
Исхакый мөһажирлектә: монография. — Казан: Таң-Заря, 1999. — 84 б. — 500 д.
«Дөньяда сүземез бар…»: мәкаләләр, чыгышлар, юлъязмалар. — Казан: Татар, кит. нәшр., 1999. — 336 б; — 92 б. —2000 д.
Гасырлар өнен тыңлап…: мәкаләләр, уйланулар. — Казан: Мәгариф, 2003. — 336 б. — 2000 д.
Гаяз Исхакыйның мөһаҗирлектәге иҗаты: монография. — Казан: Татар, кит. нәшр.. 2004. 368 б. — 2000 д.
Чит илләрдәге татар әдәбияты: монография. — Казан: Мәгариф, 2007. — 399 б. — 1000 д.
* * *
Сараи С. Гөлестан. Лирика. Дастан / әсәрләрне басмага әзерләүче, кереш сүз, ахыр мәкалә авт. Х. Миңнегулов. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1999. — 296 б. — 3000 д
Ялчыгол Т. Рисаләи Газизә / әсәрне басмага әзерләүче, искәрмә-аңлатмалар, кереш сүз авт. Х. Миңнегулов. — Казан: Иман, 2001. — 480 б. — 200 д. Шул ук хезмәт. — Казан: Хозур, 2014. — 492 б. — 3000 д.
Исхакый Г. Ислам мәмләкәтләрендә: юл истәлекләре / әсәрне басмага әзерләүче, кереш сүз авт. Х.Миңнегулов. — Казан: Иман. 2003. — 101 б. — 200 д.
Котб. Хөсрәү вә Ширин / әсәрне басмага әзерләүче, кереш сүз авт. Х. Миңнегулов. — Казан: Мәгариф, 2003. — 5000 д.
Гомәр Дашкин. “Сөям сине, Әләзәнем…” Шигырьләр / басмага әзерләүче, шәрех-аңлатмалар бирүче, кереш мәкалә авт. Х. Миңнегулов. — Казан: Ихлас, 2012. — 96 б. — 65 т. —500 д.
Шиһаб Нигъмәти. “Әй, татарым, әй, син, җаным”. Шигырьләр/ басмага әзерләүче, аңлатмалар бирүче, кереш һәм ахыргы мәкалә мәкалә авт. Х. Миңнегулов. — Казан: Ихлас, 2020. — 84 б. — 5,25 т. —150 д.
* * *
Гасырлар арасында уйланулар. Мәкаләләр җыентыгы. ― К.: Татар. кит. нәшр., 2010. ― 319 б. ― 2000 д.
Иҗади гамәлле шәхесләр. Мәкаләләр җыентыгы. ― ― К.: Татар. кит. нәшр., 2014. ― 287 б. ― 2000 д.
Әдәбиятны өйрәнү елында. Мәкаләләр җыентыгы. ― К.: Татар. кит. нәшр., 2018. ― 383 б. ― 600 д.
Бер елда ― биш илдә (2018). Биобиблиографик мәгълүматлар. ― Зарубежные поездки (2018). ― Биобиблиографические сведения. На татарском и русском языках. ― К.: Ихлас, 2019. ―192 с. ― 400 экз. На 70―141 страницах ― библиография публикаций автора за 1962―2018 г.
Рухи мирасыбыз сәхифәләре. Җыентык. ― К.: “Наследие нашего народа”, 2022. ― 488 б. ― 350 д. Татар һәм урыс телләрендә. 458―471 битләрдә 2018―2022 еллардагы басмаларның библиографиясе.
* * *
[Коллектив монографияләр]
Татар әдәбияты тарихы. Сигез томда. I том. Борынгы чор һәм Урта гасырлар. ― Казан: Татар. кит. нәшр., 2014. ― 415 б. ― 1500 д. Х. Миңнегулов язган бүлекләр: “Йосыф Баласагуниның “Котадгу белек” әсәре” (100―107 б.), “Әхмәд Йүгнәкинең “Һибәтел-хәкаик” әсәре” (107―113 б.), “Алтын Урда чоры язма мәдәнияте” (240―252 б.), “Котб һәм аның “Хөсрәү вә Ширин” әсәре” (280―292 б.), “Хисам Кятибнең “Җөмҗөмә солтан” дастаны” (292―300 б.), “Сәйф Сараи” (300―322 б.), “Кисекбаш китабы” (339―345 б.), “Алтын Урда әдәби традицияләре” (392―409); II том. XV―XVIII гасырлар. ―К., 2014. / Фәнни мөхәррире Х. Й. Миңнегулов. ― К., 2014. ― 471 б. Х. Миңнегулов язган бүлек: “Таҗеддин Ялчыгол” (339―359 б.); III том. XIX йөз. ― К., 2015. ― 551 б. Х. Миңнегулов язган бүлекләр:”Шәмседдин Зәки” (121―134 б.), “Муса Акъегетзадә” (383― 391 б.), “Ризаэддин Фәхреддин” (416―423).
Татарская литература XV―XVI вв.//История татар с древнейших времен: В 7- томах. Т. IV (Татарские государства XV ― XVIII вв.): Академическое издание. ― Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ; 2015. (1080 с.). ― С. 31―37.
Татарская художественная литература XVII―XVIII вв.)/ История татар… В семи томах. Т.5…, 2015. ― С. 554―568.
* * *
[Некоторые коллективные труды]
Tatar literatyure in the Medievol Period/ Tatar History and Civilisation. Istanbul. ― 2010. ― S. 503―511 (на английском языке)
Turkic upbringing ― Tүpk тәрбие [Антология о тюркском воспитании (коллективный труд на восьми, в т. ч. на английском, казахском, татарском языках)]. Международное издание “Тюркской академии…” (г. Астана). ― Алма-Ата, 2013. [Разделы (с. 66―83, 122―132, 261―280, 368―385, 422―424, 480―490, 528―537, 571―576, 605―608, 650―661, 878―913, 980―987 ― более 15 п. д.), посвященные татарскому воспитанию, подготовлены Х. Миннегуловым.
Тurkology. The History of Global Тurkology. Multi authored monograph Almaty: Karity. ― 2016. ― 416 p. ― 1000. Раздел написанный Х. Миннегуловым на 135―167 с. (Traditions of Kazan Turkologicе C school). [Имеются издания данной монографии на русском и казахском языках (Алма-Ата, 2016)] .
Золотая Орда в мировой истории / Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ и Оксфордский университет. Коллективная монография. ― Казань, 2016. ― 968 с. ― 1000 экз. Раздел Х. Миннегулова “Литература Улуса Джучи и постзолотоордынских татарских ханств” (С. 515―523).
Урыс һәм кайбер башка телләрдә
Переводы и оригинальные произведения Саифа Сараи: Автореферат кандидатской диссертации. ― К.: 1972. ― 31 с. ― 120 экз.
Татарская литература и Восточная классика (Вопросы взаимосвязей и поэтики): Автореферат докторской диссертации. ― К., Изд.-во КГУ, 1991. ― 54 с. ― 100 экз.
Татарская литература и Восточная классика… Монография . ― К.: Изд.-во Казанского университета, 1993. ― 384 с. ― 1000 экз.
Хатип Усманович Усманов: очерк. ―К.: Изд.-во КГУ, 2002. ― 20 с. ― 200 экз.
Записи разных лет (Татарская литература: история, поэтика и взаимосвязи). ― К.: Идел-Пресс, 2010. ― 407 с. ― 500 экз.
Этапы развития тюрко-татарской, античной и русской литератур. Монография. ― К.: Ихлас, 2014. ―288 с. ―19 п.л. ― 500 экз.
Тюркское словесное искусство. Монография. ― К., 2014. ― 60 с. ― 400 экз.
Восточная классика и татарская литература. Учебное пособие (на русском и татарском языках). ― К.: Яз, 2014. ― 292 с. ― 100 экз.
Казанско-татарская тюркологическая школа. Монография. ― К., 2016. ― 68 с. ― 250 экз.
Идея государственности в тюрко-татарской литературе VII―XVI вв. Монография. ― К., Изд.-во Яз, 2016. ― 112 с. ― 200 экз.
Тюрко-татарская словесность в контексте межлитекратурных связей. Монография. ― К.: Ихлас, 20176. ― 300с. ― 500 экз.
О прошлом и настоящем татарской литературы. ― Татар әдәбиятының үткәне һәм хәзергесе. Сборник. ― К.: Изд.-во “Наследие нашего народа, 2023. ― 488 с. ― 400 экз.
Татарская литература и Восточная классика (Вопросы взаимосвязей и поэтики): Монография. Переиздание с дополнениями. ― Изд.-во “Наследие нашего народа”, 2023. ― 470 с. ― 400 экз.
Ancient Turkic literatyure. Перевод с татарского Габидуллина. Editor Kathryn Ryan Russell.. ― Kazan: ―2009. ― 63 р. ― 2300 экз.
Х. Миңнегулов турында
Әдипләребез. Биобиблиографик белешмәлек/ Төзүчеләре Р. Н. Даутов, Р. Ф. Рахмани. Ике томда. II том. ―Казан: Татар. кит. нәшр., 2009.― 92―95 б.
Хатыйп Миңнегулов: Биобиблиографик белешмә. ― Биобиблиографический справочник / Составитель Х. Ю. Юсупов. ― К.: Печатный двор, 2008. ― 58 б. ― 300 д.
Хатыйп Миңнегулов турында. ― О профессоре Миннегулове /Төзүчесе ― Х. Ю. Миңнегулов. ― Казан: Идел-Пресс, 2009. ― 484 б. ― 30 т.― 500 экз. Татар һәм рус телләрендә.
Милләткә багышланган гомер (Хатыйп Миңнегуловка ― 75 яшь). ― Себя отдающий народу (Хатипу Миннегулову ― 75 лет)/Материалы республиканской научно-практической конференции учителей и учащихся, а также работников культуры, посвященной 75-летию со дня рождения профессора Х. Ю. Миннегулова (пос. Джалиль, 17 мая 2014 г.) /Төзүче-редкторлар: Трофимова С. М., Шәйдуллина Л. К. ― К.: Ихлас, 2015. ― 400 б. ― 25 б. т. ― 200 д.
[Хатыйп Миңнегулов]. Озын гомерем хатирәләре. I кисәк. Гомернең беренче чиреге (1967 елның ахырларына кадәр). ― К.: 2018. ― 95 б. ― 350 д.
[Хатыйп Миңнегулов]. Озын гомерем хатирәләре. II кисәк. Университетта эшләү еллары (1967―2000). Сәфәр-сәяхәтнамәләр. ― К.: Ихлас, 2020. ― 408 б. ― 350 д.
[Хатыйп Миңнегулов]. “Гомерләр уза икән ул…” [“А годы проходят (И нам уже 80)]. На татарском, русском, турецком, английском, японском… языках). ― К.: Ихлас, 2020. ― 480 s.: ― 350 экз. Данный сборник в определенной степени является продолжением, как бы второй частью книги “Хатыйп Миңнегулов турында. ― О профессоре Миннегулове” (2009). В нем помещены тексты, документы, иллюстрации, отражающие жизнь и многогранную деятельность ученого, в основном, за 2009―2019 гг.
Казан федераль университеты, Казан шәһәре һәм Совет районы мәгариф идарәләре, Казан шәһәренең 11 нче татар гимназиясе инде 2019 елдан бирле ел саен “Хатыйп Йосыф улы Миңнгегулов исемендәге Бөтенроссия фәнни-гамәли конференцияләре уздырып, аларның материалларын “Дөньяда сүзебез бар…” исемле җыентык рәвешендә чыгарып килә. Укытучылар, галимнәр, укучылар, каләм әһелләре, кыскасы, киң җәмәгатьчелек катнашкан бу чараларда ясалган доклад-чыгышларның төп өлеше (200 дән артыгы) Х. Миңнегулов турында.
- 2019 елның 6 нчы декабрендә узган тәүге конференция материаллары. ― К., 2019. ― 347 б.
- 2021 елның 9 нчы ноябрендә узган конференция.―К., 2021. ― 183 б.
III. 2022 елның 25 нче мае. ― К., 2022. ― 161 б.
- 2023 елның 19 нчы апреле. ― К., 2023. ― 260 б.
* * *
[Кайбер мәкаләләр]
Абилов Ш. Болгар-татар багларында Шәрык гөлләре // Татарстан хәбәрләре. — 1994. — 28 гыйнв.
Курбатов X. Әдәбиятыбызның тирән тамырлары // Татарстан. —1994. — №7—8. — 136—138 б.
Сәхапов Ә. Тынгысыз гомер юлы // Мирас. — 1994. — № 5—6. — 11—12 б.
Урманче Ф. Ерактан килгән чишмәләр // Мирас. — 1995. — № 1—2. — 280—282 б.
Зариф Ф. Мирасыбызны өйрәнүче галим // Мирас. — 1997. — № 10. — 105—109 б.
Исламов Р. Галим, мөгаллим һәм остаз // Казан утлары. — 1999. — № 4. — 156—160 б.
Шәрипов Ә. Гасырлар катламын сөргәндә//Мәдәни җомга. — 1999. — 7 май.
Ганиева Р. Хезмәткә мәдхия // Мирас. — 1999. — № 5. — 67—70 б.
Әмирхан Р. Гыйлем һәм остазлык юлында // Татар иле. — 1999. — Май.
Сибгатуллина Ә. Сүз гөлләрен туплаучы // Ватаным Татарстан. — 2004. — 12 май.
Шәех Л. Халкым өчен көн-төн йөрәк яна… // Шәһри Казан. — 2004. — 4 июнь.
Ганиева Р. Күренекле галим-педагог, чын Хатыйп // Казан утлары. — 2009. — № 5, — 135—139 б.
Низамиев М. «Безнең Белинский» // Казан утлары. — 2009. — 8 май.
Гаташ Р. Хәким дә, хадим дә // Мәдәни җомга. — 2009. — 8 май.
Мөлеков М. Фән юлы — бәхет юлы // Кызыл Таң (Өфө). — 2009. — 12 май.
Бәдретдинов Р. Татар дөньясының горурлыгы // Мәгърифәт. — 2009.— 9 май.
Закирҗанов Ә. Игелекле хезмәт // Шәһри Казан. — 2009. — 13 май.
Имамиева А. «Милләт хакындагы уй — күңелем түрендә» // Татарстан яшьләре. — 2009. — 26 май.
Сафиуллина Ф. Одержимость познанием//Респ. Татарстан. — 1999. — 14 мая.
Агзамов Ф. Открытия «Человека года» // Казанские ведомости. — 1999. — 20 мая.
Ахунов А. Ген целеустремленности // Респ.Татарстан. — 2009. — 16 мая.
Исаков С. (Эстония). Восточные корни татарской литературы //Республика Татарстан. ― 1995. ―3 июля.
Әнвәр Шәрипов. Илләр гизүче галим// Кызыл Таң (Уфа). ― 23. 05. 2019.
Таһир Гыйләҗев. Хатыйп Миңнегулов: галим һәм остаз//Безнең мирас. ― 2019. ― № 5. ― 64―70 б.
Күлбек Ергобек. Татарның көрнекли түрктанушысы: Миңнегулов Хатип Юсупович// Баянсөз-Тараз (г. Туркестан, Казахстан). 2019. ― 187―192 б. (казах телендә).
Алишина Х. Ч. От Юсуфа Баласагуни до Чингиза Ай тматова (Творческий портрет ученого-литературоведа Хатипа Миннегулова) // Научный Татарстан. ― 2014. ― № 1. ― С. 68―74.
Закирзянов А. Литературный процесс за пятнадцать веков: Хатип Миннегулов и его труды // Литературная газета. ― 2016. ― № 47 (от 30 ноября по 6 декабря 2016 г.).
Зайниддинов Муртаза (зав. кафедрой теории и новейшей персидско-таджикской литературы Таджикского национального университета). Муждаи неки ошнон //Журнал “Садои Шарк” (Душанбе). ― 2018. ― № 1.― 92―96 с. На таджикском языке). [В статье “Добрая весть дружбы” освещается научно-литературоведческая деятельность Х. Миннегулова].
Галимуллин Фоат. Әдәбият фәне әйдаманы //Шәһри Казан. ― 3. 12. 2019.
Бәдретдинов Рәҗәп. Хатирәләрне барлаганда [Әдәбият галиме Хатыйп Миңнегуловның “Озын гомерем хатирәләре” (икенче кисәк) исемле китабы чыгуы уңаеннан]//Казан утлары. ― 2022. ― № 8.
Әдәби һәм гыйльми эшчәнлеге турыңда замаңдашлары
* …Профессор Хатыйп Миңнегулов — әдәбиятыбыз тарихын фәнни өйрәнү һәм әдәби мирасыбызны Россиянең төрле төбәкләренә чәчелгән татар халкына җиткерү буенча иң актив эшләүче галимнәребезнең берсе… Әстерхан, Горький, Ырынбур, Пенза, Төмән өлкәләрендәге, Татарстан шәһәрләре һәм районнарындагы югары уку йортларына, мәгариф бүлекләренә, укытучылар коллективларына фәнни-методик ярдәм күрсәтә, бик еш лекцияләр белән чыгышлар ясый.
Резидә Ганиева, әдәбият галиме. 1995
* Минем өчен Хатыйп әфәнде фәндә шагыйрь булып кала. Холкы, күңеле, эрудициясе, урта гасыр ядкярләренә бирелгәнлеге, халкыбызның язма культурасының борынгылыгы фикеренә тугрылыгы, «татарның тулы иле»ннән («Идегәй »дәгечә!) булуы белән кадерле. Кәм яшермим: соңгы еллардагы эзләнүләрем, газәл, робагый кебек борынгы формаларда язганнарым өчен мин шәрик-остазым «мелла Хатыйп »ка бурычлымын. Әйе, әйе, ул минем шагыйрьлек язмышымда мөһим урын тоткан кадерле «кыйбат хәзрәт», яшьтән үк үзем атаганча, мәңгелек «мелла» булды…
Рәдиф Гаташ, шагыйрь. 1999
* Аның турында каләм тибрәтү, бер яктан, җиңел дә кебек. Татарстанда гына түгел, читтә дә киң танылган һәм тәкъдир ителгән галимнең нинди генә титуллары, мактаулы исемнәре һәм нишаннары юк та, нинди генә саллы хезмәтләре мәйдан тотмый…
Икенче яктан, бар иҗади гамәлләре күз алдыбызга кылынса да, аңа шәхес, галим, остаз, җәмәгать эшлеклесе, милләтпәрвәр буларак төгәл бәя бирү кыен да кебек. Бу кыенлыкның асыл сәбәбе — Хатыйп Йосыф углының гаять күп тармаклы галим, киң колачлы, гаҗәеп эрудицияле, зыялы зат булуында. Ә бу мәртәбәләрнең нигезендә аңа хас булган һиммәт, хезмәт сөючәнлек, гыйлемгә мәхәббәт, теләсә кем белән уртак тел таба белү сәләте, иҗат кешесенә тирән ихтирам, коллегалары белән генә түгел, оппонентлары белән дә күркәм мөгамәлә, принципиальлек кебек сыйфатлар ята…
Гарәпчәдән тәрҗемә кылсак, Хатыйп (төгәлрәге: Хатиб) «вәгазь сөйләүче» һәм «яхшы оратор» мәгънәләренә ия. Гаҗәп хәл: мәкаләбез каһарманы, «исеме җисеменә туры килә» дигәндәй, бу билгеләмәләрне тулысынча аклый. Чөнки аныңча көр баритон (әллә басмы?) тавыш белән үтемле, җанлы, образлы итеп сөйләү, бөтен аудиторияне авызыңа каратып тору осталыгы һәркем өлешенә дә тигән көмеш түгел. Чын ораторларга һәм зәвыклы вәгазьчеләргә генә хас хәзинә бу.
Равил Әмирхан, тарихчы галим. 1999
* …Җентекли башласаң, исең китә: бу зыялы галимебез берүзе халкыбызның алгарышы өчен шулкадәр зур хезмәт куйган. Дөресен әйткәндә, ал арны бер генә зат башкарганлыгына ышанып та бетәсе килми. Ә бит боларның барысы да хак, чөнки алар безнең күз алдында бара. Ул — бер үк вакытта атаклы Казан университеты мөгаллиме, киң колачлы тикше-рүче-галим, фәнни эшләрне оештыручы һәм тагын бик күп сыйфатларда җәмәгатьчелекнең игътибар үзәгендә торучы шәхес…
Университет укытучысы булу — үзе зур хезмәт. Моның өчен, әлбәттә, иң әүвәл галимлек төп шарт булып тора. Ихлас галим булмаган кеше чын мәгънәсендә югары уку йорты мөгаллиме була алмый, чөнки аның һәр лекциясе ачыш булып кабул ителергә тиеш. Хатыйп Йосыф улының лекцияләре студентлар тарафыннан нәкъ әнә шулай бәяләнә дә…
Фоат Галимуллин, әдәбият тәнкыйтьчесе. 1999
* Җитмешенче еллар башында, нәкъ менә татар әдәбиятының урта гасырлар дәверен төзү барганда, әдәбият белеме мәйданына якты бер шәхес, соңыннан югары исем, фәнни дәрәҗәләргә ия булган зур галим Хатыйп Миңнегулов килеп керде һәм беренче хезмәтләрендә үк ул моңа кадәр тиешле өйрәнелмәгән яисә читтә кала килгән һәм төрле карашлар тудырырга мөмкин ядкярләрне тикшерүне максат итеп, алга таба бөтенләй яңа проблемалар күтәреп, зур фәнни хезмәтләр бирде, татар әдәбиятын күптән көтелгән сәхифәләр белән баетты… Ул — татар әдәбият белеменең якты бер маягы, имән баганасы… һәм дөнья тюркология фәнендә зур хезмәтләре нигезендә абруйлы урын биләгән олы ихтирамга ия профессор… Шакир Абилов, әдәбият галиме. 2000