Шагыйрә Рәзинә Мөхияр (Рәзинә Хәйбрахман кызы Мөхиярова) 1956 елның 26 маенда Башкортостанның Чакмагыш Аблай авылында дөньяга килгән. 1963-1973 елларда шул авыл мәктәбендә белем ала. 1974-1979 елларда Башкорт дәүләт университетының филология факультеты татар-урыс бүлегендә укый.
1979-1982 елларда Дүртөйле районы Чишмә сигезьеллык мәктәбендә, аннары Татарстан республикасы Чаллы шәһәре мәктәпләрендә татар теле һәм әдәбияты укытучысы була. 1992 елдан Чаллы дәүләт педагогика институтында (2011 елдан Чаллы социаль-педагогик технологияләр һәм ресурслар институты, 2015 елдан Чаллы дәүләт педагогика университеты) ассистент, өлкән укытучы, доцент, профессор, татар теле һәм аны укыту методикасы кафедрасы мөдире булып эшли. 1994-1998 елларда Казан дәүләт университетында, читтән торып, аспирантурада укый. “XX гасырның 80-90нчы елларында татар әдәби теле лексикасының үсеше” дигән темага диссертация яклап, филология фәнннәре кандидаты дигән гыйльми дәрәҗә ала.
Татар телен укыту методикасы, лексикология, лингвистика мәсьәләләренә багышланган 200 дән артык фәнни-методик хезмәт, шул исәптән 30 лап китап: 2 монография, студентлар һәм укытучылар өчен уку-укыту кулланмалары, 2, 8 сыйныфлар өчен татар теле дәреслекләре, программалар авторы.
Шагыйрә буларак, Р. Мөхиярнең шигырьләре Татарстан һәм Башкортстан матбугатында узган гасырның 90 нчы елларыннан даими басылып килә. Бүгенге көндә 12 шигъри җыентыгы дөнья күрде. 2003нче елдан Татарстан язучылар берлеге әгъзасы.
Шигырьләре Аллаһы Тәгаләне олылау, туган якны, туган телне ярату, табигатькә соклану хисләре белән сугарылган. Яраткан жанры – табигать күренешләрен тасвирлаган кыска шигырьләр һәм фәлсәфи миниатюралар. Байтак шигырьләренә композиторлар тарафыннан көй язылган. Бу җырларның кайберләре “Кыңгырау чәчәкләре” исемле музыкаль альбомда (2001) урын алган.
Әдәби тәнкыйтьтә әсәрләренә югары бәя бирелә, рецензия язучылардан татар шигъриятен тирән аңлаучы тел галиме Хәлиф Курбатов Рәзинә Мөхиярның шигырь китапларын “гүзәл лирика хәзинәсе” дип атый.
“Мәгарифтәге казанышлары өчен” билгесе (2002), “Казанның 1000 еллыгы истәлеге” медале (2005) белән бүләкләнгән, Россия Федерациясенең югары профессиональ белем бирү почетлы хезмәткәре (2011). Саҗидә Сөләйманова исемендәге әдәби премия лауреаты (2017).
Шигырь җыентыклары:
Сиңа булсын җырым: шигырьләр/ кереш сүз. авт. В.Имамов – Чаллы: КамАЗ, 1997 – 80б. – 2000 д.
Шәмдәлләрдә утлар: шигырьләр/ кереш сүз.авт. Р.Бәшәр – Чаллы, 2001- 144б. – 2000 д.
Учларымда утлы күмер: шигырьләр/ кереш сүз.авт. Ә.Бәянов – Казан: Мәгариф, 2002 – 144б. – 1000 д.
Алиһә: шигырьләр. – Казан: РИЦ Школа, 2003. – 224б. – 1000 д.
Тыңла мине: шигырьләр/ Казан: РНЦ Школа, 2004. – 176 б. – 500 д.
Нәрсә булды миңа?: шигырьләр/ кереш сүз.авт. Ш.Галиев. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2006. – 192 б. – 2000 д.
Җидегән йолдыз: шигырьләр – Казан: РНЦ Школа, 2007. – 228 б . – 1000 д.
Энҗе тезәм сүзләрдән: шигырьләр, сонетлар/ кереш. сүз.авт. Ш.Мостафин. – Казан: Сүз, 2011. – 96 б. – 1000 д.
Асылыма кайтам: шигырьләр – Казан: Татар.кит.нәшр., 2012. – 263 б. – 1500 д.
Күңел тәрәзәләрем: шигырьләр – Казан: Татар.кит.нәшр., 2016. – 207 б. – 2000 д.
Иман көче: шигырьләр/ Казан: Хозур, 2022. – 88 б. – 300 д.
Язмыш йомгагы: шигырьләр/ Казан: Хозур, 2022. –186 б. – 300 д.
Төп фәнни-методик китаплары:
Урта мәктәп программалары. Рус балалары өчен татар теле программалары ( I- IV класслар) / соав. Ф.Юсупов, З. Казыйханова. – Казан: Татарстан китап нәшрияты, 1992. – Б. 72-160. – 5000 д.
Татар теле. 2нче сыйныф (рус теледә сөйләшүче балалар өчен) / соав. Ф.Юсупов, З. Казыйханова. – Казан: Мәгариф, 1993. – 193 б. – 67 000 д. (2нче басма – 1997).
Татар теле. 8нче сыйныф (рус теледә сөйләшүче балалар өчен) / соав.Ф. Сафиуллина. – Казан: Мәгариф, 1997. – 192 б. – 73 000 д. (2нче басма – 2002 – 223 б. – 56 000 д., 3нче басма – 2008 – 223б. – 8 600 д.).
Татар теле һәм әдәбияты: Педагогия институтларына керүчеләр өчен программа-кулланма. – Яр Чаллы, 1997. – 32 б. – 1000 д.
Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укыту. 2-4 сыйныфлар/ соав. Ф.Юсупов, З. Казыйханова. – Казан: Мәгариф, 1999. – 192 б. – 5 500 д.
XX гасырның 80-90 елларда татар әдәби теле лексикасы. – Чаллы, 2000. – 192 б. – 500 д.
Педагогик практика: Филология факультетында “Татар теле һәм әдәбияты” белгечлеге буенча укучы VI – V курс студентлары өчен методик программа- кулланма һәм методик күрсәтмәләр. – Яр Чаллы, 2000. – 18 б. – 100 д.
Татар теле, әдәбияты һәм аларны укыту методикасы буенча курс һәм диплом эшләре ( студентлар өчен методик кулланма). – Яр Чаллы, 2003. – 24 б. – 500 д.( Үзгәртелгән 2 нче басма – 2005. – 24 б. – 500 д.).
“Татар теле һәм әдәбияты” белгечлеге буенча педагогик практика. – Казан: РНЦ Школа, 2005. – 55 б. – 500 д.
“Татар теле һәм әдәбияты” белгечлеге буенча педагогик практика программасы. – Казан: РИЦ Школа, 2006. – 24 б. – 300 д.
Педагогик практика: РИЦ Школа, 2007. – 68 б. – 500 д.
“Туган тел һәм әдәбият” белгечлеге буенча курс һәм чыгарылыш квалификация эшләре ( студентлар өчен методик кулланма). – Казан: РИЦ Школа, 2008. – 28 б. – 300 д.
( Үзгәртелгән 2 нче басма – 2010 – 28 б. – 200 д. ).
Шигъри бизәкләр. – Чаллы, 2008. – 198 б. – 1000 д.
Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укыту. 8нче сыйныф – Казан: Мәгариф, 2008. – 79 б. – 2000 д.
XX гасыр ахыры – XI гасыр башы татар әдәби теле лексикасы. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2009. – 183 б. – 1500 д.
Татар теле дәресләре һәм сыйныфтан тыш эшләр. – Казан: РИЦ, 2010. – 164 б. – 200 д.
Мин татарча сөйләшәм. – Казан:РИЦ, 2011. – 188 б. – 300 д.
Мәктәптә эш кәгазьләрен өйрәнү/ соав. Р. Әхмәтҗанова. – Казан: РНЦ, 2012. – 52 б. – 300 д.
Педагогик практика (филология факультеты студентлары өчен методик кулланма) . Төзәтелгән һәм тулыландырылган 2 нче басма. – Казан, 2013. – 56 б. – 100 д.
Педагогик практика көндәлеге (филология факультеты студентлары өчен методик кулланма) . Төзәтелгән һәм тулыландырылган 2 нче басма. – Казан, 2013. – 116 б. – 100 д.
Татар теле. Татарский язык. 8нче сыйныф. Рус телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы/ соав.К. Фәтхуллова. – Казан: Татарстан китап нәшрияте, 2015. – 159 б. – 3 400 д.
Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларында татар теле укыту. 8 сыйныф: методик кулланма/ соав.К. Фәтхуллова. – Казан: Татарстан китап нәшрияте, 2015. – 46 б. – 300 д.
Татар лексикологиясе:өч томда/проект җит. М.З.Зәкиев; ред. Г.Р. Галиуллина. – Казан :ТӘҺСИ, 2016. – Т. II. – Б. 301- 350.
Аның турында:
Тюркологи современного Татарстана. – Справочник/под ред. Ф.С.Хакимьзянова. – Москва, 1997. – 36 -37 с.
Зарипов Р. Мөгаллимә, галимә, шагыйрә // Кызыл таң. – 1999. – 11 март.
Галиева Ә. Шигырьләре тылсым көченә ия//Игенче. – 1999. – 14 гыйн.
Зарипов Р. Педагог та, шагыйрә дә // Ватаным Татарстан. – 2000. – 11 авг.
Зарипов Р. Педагог та, шагыйрә дә // Нур. – 2000. – 2 сентябрь.
Гаташ Р. Галимә һәм шагыйрә якташым // Заман. Татарстан. – 2001. – 30 нояб.
Гасыймова Р. Кеше җанына ниләр сыя? // Нур. – 2001. – 24 нояб.
Кто есть кто: авторы издательства «Магариф». Казань: Магариф. – 2002. – с. 80.
Сәлимова З. Тел дәрьябыз ни хәлдә? // Мәдәни җомга. – 2002. – 12 июль.
Хәйдарова Ф. Күңелем белән һаман сиңа барам…// Шәһри Чаллы. – 2002. – 27 февр.
Хәйдарова – Җаббарова Ф. Бар байлыгым – яратуым … // Зәрә тау. – Яр Чаллы, 2003. – 42-46 б.
Курбатов Х. Табигать матурлыгы, мәхәббәт һәм ачы хакыйкать шагыйрәсе// Мәйдан. – 2003. – №7. – 69-70 б.
Зарипов Р. Моңнарымны җиргә таратам // Ватаным Татарстан. – 2003. – 6 дек.
Хәлимов З. Җиргә гашыйк шагыйрә// Шәһри Чаллы. – 2004. – 26 май.
Галиева А. Матурлык // Шәһри Чаллы. – 2004. – 21 апр.
Дәүләтшин К. Аналар шигъриятендә сугыш һәм иминлек темасы.-Башкортостан укытыусыһы. – 2005 – №5. – 61-64б.
Идрисов Р. Тактасыз класста туган тел укыттым // Атна. – 2006. – 20 апр.
Рахман Р. Тәрәзәмне ачам// Мәгърифәт. – 2006. – 27 май.
Акмал Н. Соңга калган яңгыр җылысы // Мәдәни җомга. – 2006. – 19 май.
Баянов Ә. Җиләкле аланнар// Ә. Баянов. Тәкәрлек сагышы. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2007. – 263-265 б.
Ситдикова Ә. Учларында утлы күмер//Шәһри Чаллы. – 2007. – 31 янв.
Энциклопедия города Набережные Челны. Казань: Идел-Пресс, 2007. – с.225.
Басыйров Х., Басыйрова А. Чакмагыш туфрагында туганнар. – Казан: Идел-Пресс, 2007. – 345 б.
Рәзинә Мөхияр: Биобиблиографик күрсәткеч/ төз. Р.Хәмидуллина. – Чаллы: Яр Чаллы типографиясе, 2007. – 3
Казанская лингвистская школа. Книга первая. Казань: Татар.кн.изд-во, 2008, с.381-382.
Татарская энциклопедия: Казань: Институт Татарской энциклопедии, 2008. – С.318.
Хәлимов З. “Шигъри бизәкләр”гә карата//Шәһри Чаллы. – 2008. – 21 май.
Якупова С. Шигъри нур балкышы// Шәһри Чаллы. – 2008. – 14 май.
Әхмәтгалиева А. Каеннардан аклык алып//Мәйдан. – 2008. – №1. – 148-149 б.
Әдипләребез: библиографик белешмәлек: 2 томда: 2 том/төз. Р.Н. Даутов, Р.Н. Рахмани. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2009. – 163-164 б.
Нуретдинова И. “ Хатын-кыз – ул һәрчак алиһә” // И.Нуретдинова. Гасырларга китап аша. – Казан:Школа, 2009. – 50-64 б.
Нурисламова Э., Шәфикова А. “Шигырь теле – ул чәчәкләр теле”( Шагыйрә, галимә Рәзинә Мөхиярнең иҗатына багышланган кичә) // Татар теле дәресләре һәм сыйныфтан тыш эшләр. – Казан: РИЦ, 2010. – 155-159 б.
Хәмидуллина Р. Мин табигать баласымын // Китапханә сәхнәсе– Казан: РИЦ, 2012. – 76-88 б.
Мөхәмәтҗанова З. Мин – табигать баласымын…( Р. Мөхиярованың иҗаты буенча класстан тыш уку дәресе) //Башкортостан укытыусыһы. – 2013. – №6. – 60-63 б.
Вәлиулла И. Тәүбәле еллар, тәүбәле юллар//Казан утлары. – 2013. – №10. – 164-172 б.
Хәлимов З. Асылыма кайтам//Шәһри Чаллы. – 2014. – 23 май.
Хәлимов З. Кызыклы очрашу//Көмеш кыңгырау. – 2016. – 26 март
Хәлимов З. Шигырьләре дә тәрбияли//Шәһри Чаллы. – 2016. – 23 март.
Разов М. Шәмдәлендә шигъри утлар яна//Шәһри Чаллы. – 2016. – 25 май.
Зарипов Р.Үргә юллар бормалы, бормалы да сырмалы//Мәйдан. – 2016. – №5. –34-43 б.
Галитзуллина Л. Шигърияттә хатын-кыз//Мәйдан. – 2016. – №5. –44-49 б.
Шәрипов Ә. Шагыйрә күңелендә ниләр бар? //Мәйдан. – 2016. – №5. –49-52 б
Хафизов С. Учларында утлы күмер//Казан утлары. – 2016. – №5. –106-109 б.
Мәҗитов Ф. Күңел тәрәзәләрендә – кояш//Шәһри Чаллы. – 2017. – 10 март.
Тимерханов И. Ап-ак ромашкалы матур алан//Өмет. – 2017. – 17 март.
Тимерханов И. Ап-ак ромашкалы матур алан//Сарманай. – 2017. – 28 март.
Гыйләҗев И. Шагыйрәнең күңел тәрәзәләре//Мәдәни җомга. – 2017. – 31 март.
Мәҗитов Ф. Күңел тәрәзәләрендә – кояш//Мәйдан. – 2017. – №4. – 120-124б.
Тимерханов И. От ромашек бело-жёлтая поляна//Юлдаш. – 2017. – 8 апрель
Кутлу Ф. Моңым белән бәхетлемен //Ватаным Татарстан. – 2017. – 16 май.
Чакмагыш туфрагында туганнар. Мәгариф. 2 томда: 2 том/төз. Х.Ф. Басыйров, А.Х. Басыйров. – Уфа, 2018. – 421-422 б.
Сөләйманов Ә. Күңеле – гәләм киңлеге // Йондоззар балкышы. – Бәләбәй , 2017. – 110- 118б.